محمدحسین عباسی: موضوع دوم سازمان‌ها و نهادهایی هستند که مبادرت به انجام این کار می‌کنند؟ آیا هر سازمانی به دلیل داشتن اعتبارات لازم، می‌تواند در این حوزه وارد شده و با سلیقۀ خود مبادرت به انتخاب آثار، انتخاب مترجم و در نهایت ترجمه و انتشار کتاب نماید؟ متولی اصلی این کار در کشور کدام سازمان یا نهاد بالادستی است؟
با نگاهی اجمالی به برخی از اخبار و گزارش‌های منتشر شده در این‌باره، به نظر می‌رسد نه متولی مسئول و متخصصی برای این کار وجود دارد و نه نظارت کارشناسی به معنای حرفه‌ای آن، بر روی ترجمه و انتشار این کتاب‌ها صورت می‌گیرد. برخی از مدیران که توانایی جذب اعتبارات دولتی را دارند، بر اساس احساس تکلیف در این حوزه ورود کرده‌اند و از نوع مصاحبه‌ها و آمارهایشان بنظر می‌رسد که هدف آنها بالا بردن اعداد و ارقام کتاب‌های ترجمه شده برای ارائه گزارش پروپیمان‌تر و نشان دادن شایستگی برای حفظ مسئولیت است.
در این نوشتار به صورت خیلی گذرا، با استناد به مصاحبۀ سه نفر از مدیران این حوزه، موضوع دوم، مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. به خلاصۀ این مصاحبه‌ها دقت کنید:
«سردار علی ناظری دبیر دوازدهمین نمایشگاه کتاب دفاع مقدس و مقاومت:
این نکته مهم است که مقام معظم رهبری در هفتۀ دفاع مقدس سال ۱۳۹۷ بحثی به عنوان نهضت ترجمۀ آثار دفاع مقدس را مطرح کردند.
از آن روز تا الان بیش از ۶۰۰ عنوان کتاب به ۱۵ زبان زنده دنیا ترجمه شده است.
دستگاه‌های مختلفی این کار را انجام می‌دهند اما همچنان نیاز به تقویت دارد.
اینها فقط کتاب‌هایی هستند که در ایران تولید، ترجمه و توزیع شده است.
بیش از دوسوم آنها توسط مترجمان خارجی ترجمه شده است.»[۱]
(دو بند آخر این مصاحبه بسیار قابل تامل بوده و سؤالات و ابهامات بسیاری در آن نهفته است که در این نوشتار مجال پرداختن به آنها نیست.)
«حجت‌الاسلام شیرازی جانشین سازمان عقیدتی سیاسی وزارت دفاع:
تاکنون در مجموع ۲۲۶ عنوان کتاب دفاع مقدس و جبهۀ مقاومت به زبان‌های مختلف ترجمه و چاپ شده است.
در مجموع تا به امروز ۷۴ عنوان کتاب دفاع مقدس به ۱۵ زبان زنده دنیا ترجمه و چاپ شده است.
همچنین ۱۳ عنوان ترجمه شده و آمادۀ چاپ است.
۱۵ عنوان نیز در حال ترجمه می‌باشد.
از کتاب‌های ذکر شده ۶۰ عنوان در آذربایجان، گرجستان و اوکراین، ۴۴ عنوان در لبنان، ۳۲ عنوان در روسیه، ۲۱ عنوان در ترکیه، ۲۰ عنوان در افغانستان، ۱۵ عنوان در پاکستان، ۸ عنوان در سوریه، ۸ عنوان در عراق، ۶ عنوان در بوسنی و هرزگوین، ۲ عنوان در انگلیس، ۲ عنوان در فرانسه، ۲ عنوان در سواحل شرق آفریقا، ۲ عنوان در آفریقای جنوبی، یک عنوان در هند، یک عنوان در ونزوئلا، یک عنوان در اتریش، یک عنوان در نیجریه به چاپ رسیده است.»[۲]
«محمد برخوردار؛ مدیر ادبیات و تاریخ اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان همدان:
ترجمۀ ۱۴ عنوان کتاب دفاع مقدس به ۶ زبان دنیا در همدان
در حوزۀ ترجمه برای انتشار و انتقال مفاهیم ارزشی دفاع مقدس برای مخاطبان غیر ایرانی ۱۴ عنوان کتاب به ۶ زبان کردی، سورانی، فرانسه، اردو، آلمانی، اسپانیایی و انگلیسی با استفاده از نخبگان غیر ایرانی و پژوهشگران داخلی ترجمه شده است.
نخستین کتاب صوتی به زبان انگلیسی با موضوع شهدای دفاع مقدس تولید و رونمایی شده است.»[۳]
« حجت‌الاسلام شیرازی در جشن شش سالگی خط مقدم:
۵۰ کتاب در انتشارات خط مقدم ترجمه و در ۱۴ کشور هدف توزیع شد.»[۴]
یکی از نکات مشترکی که در گزارش این آقایان وجود دارد، لزوم ترجمه و انتشار کتاب‌ها، با استناد به سخنان رهبر معظم انقلاب است. اما باید به این مدیران یادآوری کرد که ایشان سخنان دیگری در باب انتشار کتاب دارند که باید سرلوحۀ اقدامات آنها قرار گیرد، به عنوان مثال:
«توصیۀ من این است: وقتی شما می‌خواهید آمار بدهید، یا با خودتان محاسبه کنید که ما این کارها را کرده‌ایم، یا به امثال بنده ارائه بدهید که ما این کارها را کرده‌ایم، بیش از آنکه روی شمارگان کتاب حساب می‌کنید، روی شمارگان خواننده حساب کنید که چقدر این را خوانده‌اند؛ چه تعدادی این کتاب را نگاه کرده‌اند، مطالعه کرده‌اند؛ چه تعدادی از این کتاب یادداشت برداشته‌اند؛ اینها راه دارد؛ باید راهش را پیدا کنید…»[۵]
حال اگر واقعا ملاک و میزان ایشان برای این کار، تبعیت از رهبری است، پس لطفا با توجه و احترام به این سخنان معظم‌له، علاوه بر سؤالاتی که در ابتدای متن مطرح شد، به سؤال‌های زیر نیز پاسخ دهند:
میزان فروش کتاب در کشورهای مقصد؟ و اگر کتاب‌ها بصورت رایگان در اختیار مخاطبان قرار گرفته؛ گزارشی از تعداد خوانندگان؟ یا حداقل تعداد افرادی که کتاب را مطالعه کرده‌اند؟
آقای ناظری می‌گوید: « از آن روز [سال ۱۳۹۷] تا الان بیش از ۶۰۰ عنوان کتاب به ۱۵ زبان زنده دنیا ترجمه شده است.» حتماً منظور ایشان ترجمۀ همه ۶۰۰ عنوان به ۱۵ زبان نیست که در اینصورت یعنی ترجمه ۹۰۰۰ عنوان کتاب! بنابراین ایشان باید توضیح دهند چه تعداد از این ۶۰۰ عنوان به چند زبان ترجمه شده است؟
آقای شیرازی در یک‌جا می‌گوید: «تاکنون در مجموع ۲۲۶ عنوان کتاب دفاع مقدس به زبان‌های مختلف ترجمه و چاپ شده است….در مجموع تا به امروز ۷۴ عنوان کتاب دفاع مقدس به ۱۵ زبان زنده دنیا ترجمه و چاپ شده است.» به نظر می‌رسد منظور ایشان این است که همۀ این ۷۴ عنوان از آن ۲۲۶ عنوان به ۱۵ زبان ترجمه شده‌اند. یعنی ۱۱۱۰ ترجمه. آیا این رقم درست است؟
هر دو نفر این آمارها را به صورت کلی مطرح کرده و به شکلی بیان می‌کنند که گویا این ارقام، آمار کل آثار ترجمه و منتشر شده کتاب‌ها در سطح کشور است. لذا اول باید مشخص شود که آمار این دو مسئول برای کل کشور است یا فقط مربوط به سازمان خودشان؟
اگر آمار آنها مربوط به کل کشور است، مسئولیت هر یک از آنها در این حوزه چیست؟ چرا دو مسئول در دو سازمان مختلف دربارۀ یک موضوع واحد صحبت می‌کنند و بعد آمارشان اینقدر با هم اختلاف دارد؟
اگر این آمارها فقط مربوط به سازمان خودشان یا فعالیت بخشی از نهادها و سازمان‌ها در این حوزه است، بهتر است به صورت شفاف و واضح آنها را بیان کنند.
اسامی برخی کتاب‌ها با زبان‌های ترجمه شدۀ آنها، در ۳ مصاحبۀ فوق، مشترک است. این اشتراک از دو حالت خارج نیست؛ یا برخی از این آقایان کارهای دیگران را نیز در مصاحبه‌های خود بدون ذکر نام مجریان، اطلاع رسانی کرده‌اند و یا اینکه مسئولین محترم، بدون اطلاع از هم، یک کتاب را دو یا چند بار در پروژه‌های مجزا به یک زبان ترجمه و منتشر کرده‌اند. کدام فرضیه درست است؟
آمار آقای شیرازی در خصوص توزیع جغرافیایی کتاب‌های ترجمه شده بسیار عجیب و تأمل‌برانگیز است. دو مثال؛ طبق گفتۀ ایشان، برای کشورهای آذربایجان، گرجستان و اوکراین که روی هم حداکثر ۱۰۰ میلیون جمعیت دارند، ۶۰ عنوان، و برای کشور لبنان با ۷ میلیون جمعیت، ۴۴ عنوان کتاب ترجمه و منتشر شده، اما برای کشور هند با یک میلیارد و نیم جمعیت، فقط ۱ عنوان و برای هر کدام از کشورهای انگلیس و فرانسه که هر یک حدود ۷۰ میلیون جمعیت دارند، ۲ عنوان کتاب ترجمه و منتشر شده است. چه استدلالی در انتخاب و تشخیص ضرورت ترجمه و انتشار کتاب‌ها با این نسبت‌ها وجود دارد؟ (بحث کارشناسی چگونگی انتخاب کشور و زبان ترجمه بماند برای بعد.)
آیا ۵۰ عنوان کتابی که انتشارت خط مقدم ترجمه و در ۱۴ کشور هدف توزیع کرده است، غیر از آن ۲۲۶ یا ۷۴ عنوان کتابی است که آقای شیرازی قبلا به آن اشاره کرده است؟ و اساسا آیا انتشارات خط مقدم یک ناشر خصوصی است یا دولتی؟ نسبت وزارت دفاع با این انتشارات چیست؟
و یک سوال مهم‌تر که این روزها با توجه به گرانی افسارگسیختۀ قیمت ارز باید با دقت به آن پاسخ داد اینکه هزینه‌های ترجمه، تولید، انتقال و توزیع این کتاب‌ها در کشورهای هدف از کدام محل و با کدام سازوکار کارشناسی و تحت نظارت کدام سازمان مسئول، تامین و واگذار می‌شود؟ و نهادها و ناشرانی که در این حوزه فعال هستند اساسا در خصوص نتایج کارشان و این هزینه‌ها به چه کسی پاسخگو هستند؟
ناگفته پیداست اگر از لایۀ بیرونی این مصاحبه‌ها که به نوعی گزارش کار موضوعی و مناسبتی با تکیه بر اعداد و ارقام هستند، بگذریم و به بررسی محتوایی آنها بپردازیم، سؤالات و ابهامات بیشتری پدید خواهد آمد. اما پیش از آن امید است مسئولین امر با شفافیت بیشتری نسبت به ارائۀ پاسخ‌هایی منطقی به سؤالات و ابهامات قید شده، اقدام نمایند. پیشنهاد می‌شود این کار در قالب نشست‌های تخصصی با حضور کارشناسان و متخصصان این حوزه جامۀ عمل بپوشد.
والسلام.
[۱] https://www.ibna.ir/fa/gozaresh_poosheshi/۳۴۷۸۲۱/ [۲] https://defapress.ir/fa/news/۶۱۶۲۲۲/ [۳] https://www.ibna.ir/fa/shortint/۳۴۵۵۲۵/ [۴] https://www.ibna.ir/news/۵۲۰۲۰۶/ [۵] بیانات رهبری در دیدار دست‌اندرکاران برگزاری کنگره بزرگداشت شهدای مازندران ۱۲ مهر ۱۴۰۳ https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=۵۷۷۷۷۵۷۵۷
